Bahasa Jawa memiliki berbagai jenis gaya bahasa yang membuatnya berbeda dengan bahasa lainnya. Salah satu yang menarik untuk dipelajari adalah purwakanthi.
Dalam jurnal Makna Purwakanthi Adigang Adigung Adiguna dan Pengimplementasiannya dalam Kehidupan Politik oleh Nailah Alfin Nafidatur Rohmah dan Respati Retno Utami dijelaskan bahwa purwakanthi merupakan bunyi yang berfungsi menciptakan makna estetis dalam bentuk pengulangan bunyi atau persamaan rima dalam bahasa Jawa. Purwakanthi terdiri dari tiga jenis, yaitu purwakanthi guru swara, purwakanthi guru sastra, dan purwakanthi lumaksita.
Berikut ini kumpulan contoh purwakanthi guru swara, guru sastra, dan lumaksita yang dikutip dari buku Kawruh Basa Jawa Pepak Enggal oleh Sugeng Haryo Raharjo dan jurnal Purwakamthi dalam Pertunjukan Wayang Kulit Purwa oleh Tatik Harpawati.
SCROLL TO CONTINUE WITH CONTENT
Kumpulan Contoh Purwakanthi
Contoh Purwakanthi Guru Swara
Purwakanthi guru swara adalah jenis purwakanthi yang memiliki perulangan bunyi vokal yang sama di akhir kata. Berikut ini contohnya:
- Adigang, adigung, adiguna.
- Aja dumeh menang, banjur tumindak sawenang-wenang.
- Ana awan, ana pangna.
- Ana bunga, ana susah iku wis lumrah.
- Ama dina, ana upa.
- Ati karep, bandha cupet.
- Barang wis makmur, lali marang sedulur.
- Becik ketitik, ala ketara.
- Ciri wanci, lelai ginawa mati.
- Desa mawa cara, negara mawa tata.
- Gelem obah, mesthi mamah.
- Ijo-ijo godhonge kara, bareng bodho lagi rumangsa.
- Inggah-inggih, nanging ora kepanggih.
- Ireng-ireng ketok untune, bareng seneng ketok guyune.
- Kudu sregep sing sinau, sapa sing kepengin maju.
- Ngalah, nanging oleh.
- Ora cepet, ora ngliwet.
- Ora ngedan, ora keduman.
- Sing salah, kudu seleh.
- Sing weweh, bakal pikoleh.
- Thenguk-thenguk, nemu kethuk.
- Tuwas sayah, ora paedha.
- Welinging guru, wong iku kudu mituhu marang bapa ibu, supaya slamet sing tinemu.
- Witing tresna, jalaran saka kulina.
- Wong bungah sok nemu susah.
- Yen krasa enak, aja njur lali anak.
Contoh Purwakanthi Guru Sastra
Berbeda dengan purwakanthi guru swara yang memiliki perulangan huruf vokal di akhir kata, purwakanthi guru sastra justru memiliki perulangan konsonan di akhir kata. Contohnya ada di bawah ada:
- Aja dhemen memada sameng dumadi.
- Bobot, bibit, bebet.
- Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani.
- Janji jujur jajahane mesthi makmur.
- Kala kula kelas kalih, kalung kula kolang kaling.
- Katula-tula ketali.
- Laras, lurus, leres, laris.
- Makuta, makuti, makuten.
- Pak Kerta tuku kertu dhuwite kertas, nunggang kreta pating kertep liwat kerteg Kertosono.
- Petruk patroli karo putrane loro putra putri.
- Ruruh, rereh, ririh ing wewarah.
- Sing sapa goroh growah.
- Sing sapa salah bakal seleh.
- Sing weweh bakal wuwuh.
- Sluman, slumun, slamet.
- Taberi, nastiti, lan ngati-ngati, mesti bakal dadi.
- Tarti tata-tata, ate metu turut ratan, diutus tuku tahu tempe, dhuwite kertas telugn atus.
- Tata, titi, tentrem, tatag, teteg bakal tutug tanggung tertib.
- Tatune methunthung mentheng-mentheng.
Contoh Purwakanthi Lumaksita
Purwakanthi lumaksita adalah perulangan kata terakhir pada kalimat yang telah disebutkan terlebih dahulu dan diulangi lagi di awal kalimat berikutnya. Mari simak contohnya di bawah ini:
- Asung bekti, bektine kawula marang Gusti.
- Bayem arda, ardane ngrasuk busana.
- Lungguh dhingklik, dhingklike wong cilik-cilik.
- Mangan ati, ati sing kelara-lara.
- Nandhang lara, larane wong lara lapa.
- Pandhu suta, suta madyaning Pandhawa.
- Raja putra, putra daleme Ngastina.
- Remuk rempu, rempu dadi awu.
- Rujak degan, degane krambil ijo.
- Rujak dhondong, dhondonge sisaning kalong.
- Saking tresna, tresnane mung samudana.
- Witing tresna, tresnane mung sawetara.
Demikian sederet contoh purwakanthi guru swara, guru sastra, dan lumaksita. Semoga informasi ini bermanfaat, Lur!
(sto/apl)