Cerkak bahasa Jawa, singkatan dari "cerita cekak" merupakan salah satu bentuk sastra populer di kalangan masyarakat Jawa. Meski disebut "cekak" atau pendek, cerkak sesungguhnya bisa dikembangkan menjadi cerita panjang yang kaya pesan moral, latar, tokoh, serta nilai budaya.
Di era modern seperti tahun 2025, tema cerkak pun makin beragam, mulai kisah perjuangan belajar, peduli lingkungan, hingga semangat melestarikan tradisi. Simak beberapa contoh cerkak bahasa Jawa panjang terbaru lengkap dengan arti bahasa Indonesianya.
SCROLL TO CONTINUE WITH CONTENT
Contoh Cerkak Bahasa Jawa
Dengan membaca contoh ini, pembaca tidak hanya bisa menikmati ceritanya, tetapi juga memahami makna setiap kata serta pesan moral yang terkandung di dalamnya. Berikut contoh cerkak bahasa Jawa dan artinya.
1. Ngudi Kawruh ing Jaman Anyar
Teks Jawa:
Ing sawijining desa cilik ing pinggiran kutha, ana bocah enom aran Jaka. Dheweke kalebu bocah sing sregep lan seneng sinau bab anyar. Saben esuk sadurunge sekolah, Jaka wis tangi luwih dhisik kanggo maca buku ing teras omah ciliké sing isih anyep amarga udan wengi.
Sawisé mulih saka sekolah, Jaka ora langsung dolanan. Dheweke mesthi nyedhiyakake wektu kanggo maca buku, ngrungokake wejangan guru liwat radio sekolah, lan ngrembug karo kanca-kancané bab pelajaran. "Aku pengin dadi insinyur, Le," ujare marang kancane, "supaya bisa nggawe piranti sing migunani kanggo wong desa."
Ing taun 2025 iki, Jaka nduweni gegayuhan supaya bisa mlebu universitas gedhe lan dadi insinyur teknologi. Nanging dalan kanggo nggayuh cita-cita ora gampang. Saben akhir minggu, Jaka kudu nyambut gawe dadi buruh tani kanggo mbiyantu wong tuwane sing nyambut gawe dadi tukang becak lan pedagang sayur.
Ekonomi kulawargane prasaja, nanging semangaté ora kendho. Kadang dheweke kesel banget. Yen bengi, nalika kanca-kancané turu, Jaka isih ngetik tugas sekolah ing komputer lawas sumbangan sekolah. Ibune kerep ngelus pundake.
"Teteg yo, Nak, Gusti mesthi maringi dalan."
Senadyan mangkono, Jaka ora kendho semangat. Dheweke percaya yen teteg lan sabar iku kunci kanggo nggayuh sukses. Saben dina dheweke nulis target cilik ing buku cathetané, sinau basa manca, latihan komputer, nulis gagasan, nganti melu lomba karya ilmiah.
Kanthi ketekunan lan dhukungan guru lan kanca-kancane, Jaka pungkasané bisa entuk beasiswa mlebu perguruan tinggi sing dikarepake. Nalika mlebu kampus, dheweke kelingan perjuangané lan janji bakal bali mbangun desané. Crita iki dadi pepeling kanggo para bocah enom yen semangat sinau lan ora gampang nyerah iku penting ing jaman anyar iki.
Artinya:
Di sebuah desa kecil di pinggiran kota, ada seorang pemuda bernama Jaka. Ia rajin dan gemar mempelajari hal baru. Setiap pagi sebelum sekolah Jaka sudah bangun lebih awal untuk membaca buku di teras rumahnya yang masih dingin karena hujan semalam.
Sepulang sekolah Jaka tidak langsung bermain. Ia selalu meluangkan waktu membaca buku, mendengarkan nasihat guru melalui radio sekolah, dan berdiskusi dengan teman-temannya tentang pelajaran. "Aku ingin jadi insinyur, supaya bisa membuat alat yang berguna untuk orang desa," katanya pada temannya.
Pada tahun 2025 ini Jaka bercita-cita masuk universitas besar dan menjadi insinyur teknologi. Namun jalannya tidak mudah. Setiap akhir pekan ia harus bekerja sebagai buruh tani membantu orang tuanya yang bekerja sebagai tukang becak dan pedagang sayur.
Ekonomi keluarganya sederhana, tetapi semangatnya tidak padam. Kadang ia sangat lelah. Malam hari ketika teman-temannya tidur, Jaka masih mengetik tugas sekolah di komputer tua sumbangan sekolah. Ibunya sering menepuk pundaknya.
"Tetaplah tegar Nak, Tuhan pasti memberi jalan."
Meski begitu Jaka tidak patah semangat. Ia percaya ketekunan dan kesabaran kunci kesuksesan. Setiap hari ia menulis target kecil di buku catatannya: belajar bahasa asing, latihan komputer, menulis ide, hingga mengikuti lomba karya ilmiah.
Dengan ketekunan dan dukungan guru serta teman-temannya, Jaka akhirnya mendapat beasiswa ke perguruan tinggi impiannya. Saat memasuki kampus ia teringat perjuangannya dan berjanji akan membangun desanya. Cerita ini mengingatkan anak muda bahwa semangat belajar dan pantang menyerah penting di era baru ini.
2. Tandur Katresnan Lingkungan
Teks Jawa:
Ing sawijining kutha cilik sing ana ing pinggir kali, ana siswi SMA jenenge Sari. Sari dikenal bocah sregep, alus tumindaké, lan seneng tetanduran. Saben esuk sadurunge sekolah, dheweke nyirami pot-pot kembang ing ngarep omahé lan ngerumat kebon cilik warisan simbahé.
Saben akhir minggu, Sari ora milih dolan menyang mal utawa nongkrong ing café kaya kancané. Dheweke luwih seneng melu kancané resik-resik kali lan nandur wit ing pinggir dalan sing gersang.
"Yen ora diwiwiti saka awake dhewe, sapa maneh sing bakal njaga bumi iki?" ujare Sari saben ana sing nyeluk dheweke idealis.
Ing taun iki, Sari ora mung melu aksi lingkungan, nanging uga ngadegaké komunitas "Generasi Ijo". Komunitas iki ngundang bocah-bocah enom supaya padha peduli lingkungan. Saka kegiatan sederhana kaya memilah sampah rumah tangga, nggawe kebon vertikal ing sekolah, nganti diskusi babagan krisis iklim lan masa depan bumi.
Perjuangané ora gampang. Kadhang ana sing nyepelaké kegiatane, malah ana sing ngguyu nalika Sari ngedum brosur acara tanam bibit. Nanging Sari tetep sabar lan yakin manawa langkah cilik bakal nuwuhake owah-owahan gedhe.
Dhewekengundang guru biologi sekolahékanggodadi pembina lan ngajari cara nandur sing bener. Sawisésetaun, kegiatan komunitas ikinyebar lan desa lan sekolahédadiluwih resik, luwihijo, lan luwihnyenengaké.
Kanca-kancané sing biyèn ora peduli saiki malah melu nandur wit lan nggawa botol minum supaya ora tuku plastik. Crita iki maringi tuladha yen tresna marang lingkungan bisa diwiwiti saka tumindak sederhana lan bisa ngundang luwih akeh wong kanggo melu.
Artinya:
Di sebuah kota kecil di tepi sungai, ada siswi SMA bernama Sari. Ia dikenal rajin, lembut, dan suka tanaman. Setiap pagi sebelum sekolah, ia menyiram pot-pot bunga di depan rumahnya dan merawat kebun kecil warisan neneknya.
Setiap akhir pekan Sari tidak memilih pergi ke mal atau nongkrong di kafe seperti temannya. Ia lebih senang ikut temannya membersihkan sungai dan menanam pohon di pinggir jalan yang gersang.
"Kalau tidak dimulai dari diri sendiri, siapa lagi yang akan menjaga bumi ini?" katanya setiap ada yang menyebutnya idealis.
Pada tahun ini Sari tidak hanya ikut aksi lingkungan, tetapi mendirikan komunitas "Generasi Hijau". Komunitas ini mengajak anak-anak muda peduli lingkungan. Mulai dari kegiatan sederhana seperti memilah sampah rumah tangga, membuat kebun vertikal di sekolah, hingga berdiskusi tentang krisis iklim dan masa depan bumi.
Perjuangannya tidak mudah. Kadang ada yang meremehkan kegiatannya, bahkan ada yang tertawa saat Sari membagikan brosur acara tanam bibit. Namun Sari tetap sabar dan yakin langkah kecil bisa menumbuhkan perubahan besar. Ia mengundang guru biologinya menjadi pembina dan mengajarkan cara menanam yang benar.
Setelah setahun kegiatan komunitas ini menyebar dan desa serta sekolahnya menjadi lebih bersih, lebih hijau, dan lebih menyenangkan. Teman-temannya yang dulu tidak peduli kini ikut menanam pohon dan membawa botol minum sendiri agar tidak membeli plastik. Cerita ini memberi teladan bahwa cinta lingkungan bisa dimulai dari tindakan sederhana dan bisa mengajak lebih banyak orang untuk ikut.
3. Gegayuhan Nalika Merantau
Teks Jawa:
Budi, bocah enom saka Banyuwangi, wis suwe nduwé gegayuhan kanggo ngganti nasib kulawargané. Saben sore sawisé sekolah, dheweke mbantu bapaké sing kerja dadi nelayan lan ibuné sing dagang jajanan ing pasar. Nalika wengi, Budi kerep lungguh ing teras omahé sing semilir anginé, ngimpi babagan urip ing kutha gedhé.
Sawisé lulus SMA ing taun 2025, Budi mutusaké lunga menyang kutha Surabaya kanggo golek pengalaman kerja. Dheweke mung nggawa tas cilik isi sawetara sandhangan lan semangat gedhé. Ing pikirane, merantau iku dalan kanggo ngganti nasibé kulawarga lan nggayuh gegayuhané dadi pengusaha kopi.
Ing kutha gedhé, Budi kerja dadi karyawan warung kopi. Saben dina dheweke sinau babagan resep minuman, cara nglayani pelanggan, lan cara ngatur keuangan saka majikané. Kadang sawisé warung tutup, Budi tetep lungguh ing pojokan karo buku cathetan, nulis rencana usaha lan ngitung tabungan cilik sing wis diklumpukaké.
Ora gampang urip merantau. Kadhang Budi krasa lara, kadhang krasa kangen omah lan kulawarga. Nanging Budi tansah kelingan pesen ibuné: "Sapa sing sregep lan sabar bakal panen kabegjan." Pesen iki sing ndadekaké dheweke tetep semangat saben dina.
Saben minggu, Budi ngirim sebagian gajié kanggo wong tuwa. Dheweke uga nyisihké dhuwité kanggo latihan barista lan kursus bisnis online. Nalika wektu luang, Budi melu komunitas UMKM cilik supaya luwih ngerti carané miwiti usaha.
Sawisé telung taun usaha lan tabungan, Budi kasil mbukak warung kopi cilik kanthi jenengé dhewe ing pinggir kampus. Warung kopi iku dadi panggonan nongkrong mahasiswa lan dadi bukti kerja kerasé. Crita iki dadi tuladha yen merantau kanthi niat lan kerja keras bisa nggawa owah-owahan urip lan maringi inspirasi kanggo bocah enom liya.
Artinya:
Budi, pemuda dari Banyuwangi, sudah lama bercita-cita mengubah nasib keluarganya. Setiap sore sepulang sekolah ia membantu ayahnya yang bekerja sebagai nelayan dan ibunya yang berjualan jajanan di pasar. Malam hari Budi sering duduk di teras rumahnya yang berangin, membayangkan kehidupan di kota besar.
Setelah lulus SMA pada tahun 2025, Budi memutuskan pergi ke Surabaya untuk mencari pengalaman kerja. Ia hanya membawa tas kecil berisi beberapa pakaian dan semangat besar. Baginya, merantau jalan untuk mengubah nasib keluarga dan meraih cita-citanya menjadi pengusaha kopi.
Di kota besar Budi bekerja sebagai karyawan warung kopi. Setiap hari ia belajar tentang resep minuman, cara melayani pelanggan, dan cara mengatur keuangan dari pemilik warung. Kadang setelah warung tutup, Budi tetap duduk di sudut dengan buku catatan, menulis rencana usaha dan menghitung tabungan kecil yang sudah dikumpulkannya.
Hidup merantau tidak mudah. Kadang Budi sakit, kadang rindu rumah dan keluarga. Namun Budi selalu teringat pesan ibunya: "Siapa yang rajin dan sabar akan menuai kebahagiaan." Pesan ini yang membuatnya tetap semangat setiap hari.
Setiap minggu Budi mengirim sebagian gajinya untuk orang tua. Ia juga menyisihkan uangnya untuk mengikuti pelatihan barista dan kursus bisnis online. Saat waktu luang, Budi ikut komunitas UMKM kecil agar lebih mengerti cara memulai usaha.
Setelah tiga tahun bekerja keras dan menabung, Budi berhasil membuka warung kopi kecil dengan namanya sendiri di dekat kampus. Warung kopi ini menjadi tempat nongkrong mahasiswa dan bukti kerja kerasnya. Cerita ini menjadi teladan bahwa merantau dengan niat dan kerja keras bisa membawa perubahan hidup dan memberi inspirasi bagi anak muda lain.
4. Katresnan marang Basa Jawa (Versi Diperpanjang)
Teks Jawa:
Laras, bocah enom saka SMA ing kutha Ngawi, wis seneng banget maca lan nulis nganggo basa Jawa wiwit cilik. Saben esuk sadurunge sekolah, dheweke maca geguritan karyane sastrawan Jawa lan nulis cathetan nganggo aksara Jawa ing buku diary ciliké.
Nalika kanca-kancané luwih seneng konten media sosial, Laras malah asyik ngulik kosakata lan ungkapan lawas sing dianggepé unik. Ing sekolahé, Laras kerep menang lomba maca geguritan, nulis cerkak, lan maca tembang macapat.
Guru basa Jawa kerep ngajak dheweke dadi panutan kanggo adik kelasé. Nanging ana uga kanca sing guyon.
"Ngopo isih nganggo basa Jawa? Ora gaul lho!" Nanging Laras ora kendho. Dheweke tansah mesem lan njawab, "Basa Jawa kuwi warisan leluhur, kudu dijaga."
Saben akhir minggu Laras ngajari adik-adik lan bocah-bocah tangga maca aksara Jawa lan nulis cerkak cilik. Dheweke uga nggawe blog cilik kanggo nuduhake tulisane supaya luwih akeh sing maca. Blog iku isi cerkak, geguritan, lan tips maca aksara Jawa kanthi cara gampang supaya disenengi bocah-bocah jaman saiki.
Ing taun iki, Laras kasil nerbitake buku kumpulan cerkak Jawa karyane dhewe kanthi judul "Cerkak Anyar Bocah Enom." Buku iki ora mung dideleng guru lan perpustakaan sekolahé, nanging uga narik kawigaten pembaca saka luar daerah. Dheweke diundang dadi pembicara kelas kreatif basa Jawa ing sekolah-sekolah lan komunitas literasi.
Laras bungah amarga perjuangané ora muspra. Dheweke rumangsa misié kanggo njaga basa ibu bisa terus lumaku. Crita iki nuduhake manawa tresna marang budaya dhewe iku ora ketinggalan jaman lan malah bisa dadi inspirasi kanggo wong liya.
Artinya:
Laras, siswi SMA dari Ngawi, sudah suka membaca dan menulis dalam bahasa Jawa sejak kecil. Setiap pagi sebelum sekolah ia membaca puisi karya sastrawan Jawa dan menulis catatan dengan aksara Jawa di buku diary kecilnya.
Saat teman-temannya lebih suka konten media sosial, Laras justru asyik menggali kosakata dan ungkapan lama yang menurutnya unik. Di sekolah Laras sering menang lomba baca puisi Jawa, menulis cerkak, dan membaca tembang macapat.
Guru bahasa Jawa sering mengajaknya menjadi panutan bagi adik kelasnya. Namun ada juga teman yang bercanda.
Kenapa masih pakai bahasa Jawa? Tidak gaul lho!" Tetapi Laras tidak menyerah. Ia selalu tersenyum dan menjawab, "Bahasa Jawa itu warisan leluhur, harus dijaga."
Setiap akhir pekan Laras mengajari adik-adik dan anak-anak tetangga membaca aksara Jawa dan menulis cerkak kecil. Ia juga membuat blog kecil untuk membagikan tulisannya agar lebih banyak dibaca. Blog itu berisi cerkak, puisi, dan tips membaca aksara Jawa dengan cara mudah supaya disukai anak-anak zaman sekarang.
Pada tahun 2025 ini Laras berhasil menerbitkan buku kumpulan cerkak Jawa karyanya sendiri berjudul "Cerkak Anyar Bocah Enom." Buku ini tidak hanya diperhatikan guru dan perpustakaan sekolahnya, tetapi juga menarik minat pembaca dari luar daerah. Ia diundang menjadi pembicara kelas kreatif bahasa Jawa di sekolah-sekolah dan komunitas literasi.
Laras senang karena perjuangannya tidak sia-sia. Ia merasa misinya menjaga bahasa ibu bisa terus berjalan. Cerita ini menunjukkan bahwa mencintai budaya sendiri tidak ketinggalan zaman dan bahkan bisa menjadi inspirasi bagi orang lain.
5. Gotong Royong Nglestarekake Seni Desa
Teks Jawa:
Ing desa Panjer ana kesenian tradisional jaranan sing wiwit ditinggal warga amarga kalah karo hiburan modern. Lapangan sing biyèn rame latihan saben sore saiki sepi, gamelané kebak bledug lan topengé wis owah werna.
Dani, pemuda desa sing seneng budaya, rumangsa prihatin. Sabenmlaku liwat balai desa, dhewekekelingannalika cilik diajak bapaké nonton jaranan lan ngrasakakesemangaté warga.
Ing taun 2025, Dani ngajak kanca-kancané rembugan ing gardu ronda. Dheweke ngusulaké supaya latihan jaranan diuripaké maneh saben sore Minggu.
"Yen ora kita sing nguri-uri, sapa maneh?" ujare Dani. Kanca-kancané setuju, banjur padha ngresiki balai desa, ngelap gamelan, lan ndandani topeng sing rusak.
Ora mung iku, Dani uga ngundang seniman sepuh saka desa tangga kanggo nglatih generasi enom. Dheweke nyedhiyakake jadwal latihan, ngatur pagelaran saben wulan, lan nggawe poster supaya warga padha melu nonton.
Kadhangdanaé tipis, nangingDaniorakendho. Dhewekenggawe video latihan lan ngunggahakéing media sosial supaya luwihakeh wong ngerti lan gelem nyumbang.
Sawisé sawetara sasi, latihan jaranan dadi rame maneh. Bocah-bocah sekolah melu sinau nari lan nabuh gamelan, ibu-ibu masak kanggo latihan, bapak-bapak ngatur panggung. Desa Panjer dadi luwih semangat lan guyub.
Kesenian sing biyèn sepi saiki dikenal nganti kutha lan diundang tampil ing festival budaya. Ing pungkasan taun 2025, kelompok jaranan iki kasil tampil ing festival budaya nasional.
Warga desa bangga amarga seni warisan leluhur ora musnah. Dani ngrasakake rasa lega lan bahagia amarga usaha lan gotong royongé kasil. Crita iki dadi pepeling supaya generasi enom gelem melu nguri-uri seni tradisi kanthi semangat lan inovasi.
Artinya:
Di Desa Panjer ada kesenian tradisional jaranan yang mulai ditinggalkan warga karena kalah dengan hiburan modern. Lapangan yang dulu ramai latihan setiap sore kini sepi, gamelannya berdebu dan topengnya berubah warna.
Dani, pemuda desa yang mencintai budaya, merasa prihatin. Setiap kali melewati balai desa, ia teringat masa kecilnya ketika diajak ayahnya menonton jaranan dan merasakan semangat warga.
Pada tahun 2025 Dani mengajak teman-temannya berdiskusi di gardu ronda. Ia mengusulkan agar latihan jaranan dihidupkan kembali setiap sore Minggu.
"Kalau bukan kita yang melestarikan, siapa lagi?" katanya.
Teman-temannya setuju, lalu membersihkan balai desa, mengelap gamelan, dan memperbaiki topeng yang rusak.
Tak hanya itu, Dani juga mengundang seniman sepuh dari desa tetangga untuk melatih generasi muda. Ia menyusun jadwal latihan, mengatur pertunjukan setiap bulan, dan membuat poster agar warga ikut menonton.
Kadang dananya tipis, tetapi Dani tidak patah semangat. Ia membuat video latihan dan mengunggahnya ke media sosial agar lebih banyak orang tahu dan mau berdonasi.
Setelah beberapa bulan, latihan jaranan kembali ramai. Anak-anak sekolah ikut belajar menari dan menabuh gamelan, ibu-ibu memasak untuk latihan, bapak-bapak mengatur panggung. Desa Panjer menjadi lebih bersemangat dan kompak.
Kesenian yang dulu sepi kini dikenal hingga kota dan diundang tampil di festival budaya. Di akhir tahun 2025 kelompok jaranan ini berhasil tampil di festival budaya nasional.
Warga desa bangga karena seni warisan leluhur tidak punah. Dani merasa lega dan bahagia karena usaha dan gotong royongnya berhasil. Cerita ini menjadi pengingat agar generasi muda mau melestarikan seni tradisi dengan semangat dan inovasi.
(auh/irb)